Među najstarijim zgradama u u Beogradu jeste Narodno pozorište, po kome je današnji Trg Republike bio poznat kao Pozorišni trg, počevši sa 1868. godinom kada je podignuta zgrada pozorišta. Prazan plato ispred njega još nije bio sasvim popločan kada se javila prva inicijativa za podizanje spomenika koji će više od veka kasnije biti glavna odrednica i mesto sastajališta u prestonici. Začudo, naširoko poznat kao "kod Konja".

Atentat u Košutnjaku

U proleće iste ove godine godine Beograd je potresala vest o smrti kneza Mihajla Obrenovića, na koga je izvršen atentat kao, između ostalog, bunt protiv njegove apsolutističke vladavine. Knez je uhvaćen na kočijama u Košutnjaku, u društvu svoje strine, njene ćerke i nesuđene buduće supruge kada je u njega ispaljeno tri hica koja su ga ostavila mrtvim na mestu. Iza oružja koje je ubilo kneza stajala su braća Radovanović, koje je u ovakav "poduhvat" doveo i lični poriv da osvete svog brata Ljubomira koji je bio na robiji, a neposredno i Lazar Marić, nekadašnji predsednik okružnog suda u Beogradu. Uhvaćeni su već sat - dva kasnije, odvedeni na saslušanje i streljani iste noći.

Grafika: Wikipedia / V. Katsler - Ubistvo kneza Mihaila Obrenovića III u Košutnjaku

Sa druge strane, narod je mahom bio zahvalan preminulom knezu za konačno povlačenje turskih snaga iz Srbije i oslobađanje vekovnih stega, a dalje i uspostvaljanje dobrih diplomatskih odnosa sa nizom komšijskih zemalja. Nakon tri dana tišine i žalosti, pokreće se inicijativa za izgradnju spomenika i to u vidu "Glavnog odbora za prikupljanje priloga za spomenik blažene pameti knezu Mihailu M. Obrenoviću III". Ideja je bila prilično egzaktna - podizanje kapele na mestu knezove pogibije i velelepnog spomenika u centru grada, gde će svaki dan podsećati Beograđane na svoja dela i minulo postojanje.

Grafika: Narodna biblioteka Srbije - Otrkivanje spomenika Knjaza Mihaila

Raspisan je međunarodni konkurs za onoga kome će pripasti čast, ali i zahtevni zadatak da izradi spomenik dostojan kneza Mihaila. Prijave i selekcija su trajale godinama, da bi 1873. godine posao pao u ruke italijanskog vajara po imenu Enriko Paci. Pored našeg "Kneza", Enrikove ruke su izvajale i svetski poznatiju statuu Dantea koja krasi plato ispred bazilike Santa Kroče u Firenci. Odabrano je i mesto za podizanje spomenika, danas svima nama dobro znano, a u dato doba pomalo neuobičajeno. Ipak, kako je knez Mihailo pomogao zidanje Narodnog pozorišta, njegova blizina je simbolički bila od velikog značaja. Postoji i niz drugih simbola za koje večina nas ne zna.

Foto: Narodna biblioteka Srbije - Decenijama svedok previranja i dešavanja u Beogradu, pogleda uprtog ka Prizrenu

Spomenik diplomatiji

Reljefno, bronzano postolje stoji povrh stepenika na kojima smo imali običaj da "blejimo" u tinejdžerskim danima, a neko bi se povremeno dosetio i da ih obeleži i nekom mudrošću, kakva je na primer "Invalidi Voždovac". Osim grafita, srećom uklonjenih, stepenike krase bronzane ploče sa imenima oslobođenih gradova, scenama iz istorije na koje smo bili ponosni, kneza Miloša, narod koji polaže zakletvu na grobu kneza Mihaila. Enriko Paci je imao na umu da je knez pre svega bio uspešan diplomata i da u istoriji ostaje poznat kao oslobodilac države od viševekovne osmanlijske vladavine, te je izabrao da ga prikaže upravo kao pobednika na diplomatskom, umesto na bojnom polju kako je već bilo uobičajeno. Ruka odlučnog kneza je podignuta i pokazuje na krajeve Srbije koji su u datom trenutku još bili neoslobođeni i tako, posthumno, ostavlja zadatak svojim naslednicima.

Foto: Pavle Kaplanec - I danas omiljeno sastajalište Beograđana i gostiju grada

6. decembra* 1882. godine, na Svetog Nikolu, nov novcijat spomenik otkriven je na tada pustom trgu, stavljajući budućnosti do znanja da će ga pretvoriti u epicentar svih događanja u gradu. I premda, primetićete, gotovo svaki veći grad u Evropi ima svog "konja", ostaje misterija kako su pomeni velikim vođama vekovima kasnije u svakodnevnici ostali upamćeni po svojim vernim, bezimenim četvoronožnim saborcima.

 

*6. decembar po starom kalendaru, odnosno 18. decembar po novom, jer je razlika u 19. veku bila 12 dana.