Beogradska operacija, od 12. do 20. oktobra 1944. godine, bila je jedna od najznačajnihih bitaka koje su se odigrale na Balkanu tokom Drugog svetskog rata. Udruženim snagama Narodno-oslobodilačke vojske Jugoslavije i Crvene armije, oslobođen je Beograd, a nemačkim okupacionim snagama je nanet težak poraz.

U oslobođenju Beograda učestvovalo je 80.000 boraca na strani jugoslovenskih jedinica i Crvene armije, dok se na suprotonoj strain nalazilo 55.000 nemačkih vojnika.

Oslobodioce Beograda su predvodili general Peko Dapčević i Fjodor Tolbuhin, a odbranu je organizovala nemačka armijska grupa „Srbija“ kojom je komandovao general Gustav Felber.

Istorijska zapovest

Neposredan napad na Beograd izvršen je 14. oktobra 1944. godine, a prethodila mu je zapovest štaba Prve armijske grupe koja je glasila:

"Posle spajanja sa sovjetskim trupama i zajedničkog čišćenja neprijateljskih uporišta od Topole do Beograda, naše jedinice se nalaze zajedno sa sovjetskim motomehanizovanim korpusom na prilazima glavnog grada naše Otadžbine. Naš Korpus i jedinice XII korpusa dobile su za zadatak da zajedno sa motomehanizovanim jedinicama korpusa Crvene armije likvidiraju nemačke okupatorkske trupe i njihove pomagače u Beogradu…"

Nakon ove komande započete su žestoke borbe sa nemačkim okupacionim snagama u Beogradu, a posebno snažna dejstva bila su na Banjičkom polju, gde je neprijatelj bio ukopan u rovovima, a pešadija imala podršku tenkova.

Iz preko 300 topova i 24. “kaćuše” (prvo raketno oružje uvedeno u ratna dejstva) započeta je usmerena paljdba na prostor od samo četiri kvadratna kilometra na Banjičkom visu. Scena je izgledala zaista apokaliptično. Iz usijanih cevi izletali su projektili koji su na neprijatelja sručili svu silinu svojih udara. Detonacije su bile toliko jake da se ništa drugo nije moglo čuti.

Iznenada, paljdba je zaustavljena. Nakon trenutka tišine, iz hiljada grla oslobodilaca začuo se poklič “Ura!”, i pešadija uz pratnju tenkova 36. gardijske brigade krenula je u juriš.

Nemci su pružali snažan otpor iz svojih bunkera i rovova kojima je Banjica bila prošarana. Svaka linija nemačke odbrane morala je biti zauzeta jurišom kome je prethodila vatra iz svih topova i minobacača. Banjica i Dedinje su pali tek nakon četvoročasovne borbe.

Nadiranje oslobodilaca

U daljim borbama usledilo ne napredovanje prema Autokomandi u noći između 14. i 15. oktobra. Tim putem krenule su 1. proleterska divizija i 36. sovjetska tenkovska brigade. 13. sovjetska mehanizovana brigade krenula ka hipodrom, a 14. ka Vračarskom poju preko “Mostara”, dok su jedinice 6. ličke divizije zauzele Topčidersko brdo i železničku stanicu Topčider.

Oslobađanjem Autokomande omogućen je prodor ka Trgu Dimitrija Tucovića gde je 8. crnogorska brigade izbila u samo jutro 15. oktobra nastavljajući ka centru grada. U teškim uličnim borbama, Terazije su osvojene tek u kasno uveče.

U međuvremenu su jedinice 5. ličke divizije brzo prodirale Bulevarom revolucije uz dejstvo 14. gardijske mehanizovane brigade Crvene armije, da bi zajedno izbile na Vukov spomenik i razbile veliku nemačku motorizovanu kolonu.

Najdublji prodor u centar Beograda izvršile su 1. i 6. proleterska divizija koje su vodile tešku uličnu borbu ulici Braće Jugovića i oko Narodnog pozorišta.

Poslednja nemačka odbrambena linija u gradu ostala je na sektoru: železnička stanica – Nemanjica – Kneza Miloša – Knez Mihajlova – Kalemegdan. Ova linija je probijena 19. oktobra posle žestokih borbi naročito na Obilićevom vencu i na Kalemegdanu. Poslednje borbe vođene su oko mosta na Savi koji je zauzet pošto su savladani i poslednji ostaci nemačkih jedinica, 20. oktobra 1944.

Beograd je očišćen potpuno od svih ostataka neprijateljskih jedinica 22. oktobra, a poslednje uporište Nemaca bilo je na potezu Zemun – Bežanijska kosa.

Prvi govor u slobodnom Beogradu

Vrhovni komandant jugoslovenskih oslobodilačkih snaga maršal Josip Broz Tito u svom prvom govoru u slobodnom Beogradu rekao je:

“…Beograd, naš glavni grad Jugoslavije, tek odsada zaista postaje glavni grad svih Južnih Slovena, grad za koji su prolivali krv svi sinovi Jugoslavije. Odavde, iz Beograda, treba da zrače one ideje – vodilje, koje su nas nosile kroz teške dane – ideje bratstva i jedinstva i ideja velike, sretnije Jugoslavije”.

Neprijateljski gubici u poslednjim borbama za Beograd iznosili su oko 17.000 boraca mrtvih i oko 9.000 zarobljenih, dok je gubitak naše vojske iznosio 1.595 mrtvih, 162 nestala i 3.379 ranjenih boraca, a poginula su i 976 pripadnika Crvene armije.

 

*Naslovna fotografija preuzeta je sa sajta Wikipedie i predstavlja poklon redakcije lista Komunist najvećoj online bazi podataka o Drugom svetskom ratu znaci.net