Priča o beogradskim aerodromima počinje još davne 1910. godine, kada je letilište na Banjici bilo prvi beogradski aerodrom. Od tada do danas, aerodrom je menjao lokaciju, rastao i razvijao se. Jedino je ime je ostalo nepromenjeno – Aerodrom "Beograd", sve do 2006. godine, kada je dobio novo ime – JP Aerodrom Nikola Tesla Beograd, a od sredine juna 2010. godine i novi status – akcionarsko društvo.


Foto: Banjica.org - Aerodrom Banjica 1915. godine

Banjica – prvo letilište u Beogradu

Na mestu današnje Vojno-medicinske akademije (VMA) u prošlosti je bio prvi aerodrom. Prvo letilište u Beogradu nastalo je krajem 1910. godine na vojnom poligonu u tadašnjem predgrađu Banjica. Početkom 1912. godine, na Banjici je podignut prvi drveni hangar za avione koji su učestvovali u ratu sa Turskom. Dve godine kasnije, na Banjici se stacionira srpska aeroplanska eskadrila i balonska četa. Posle prvog svetskog rata, ovaj aerodrom je korišćen za potrebe poštanskog saobraćaja na relaciji Skoplje – Niš – Beograd – Novi Sad i Beograd – Sarajevo – Mostar.

Kalemegdan

Slučajno ili namerno, malo koji Beograđanin zna da se na potezu od turskog amama, današnjeg planetarijuma, prema ušću Save u Dunav nekada nalazio aerodrom. Sa ovog mesta, prvi avion poleteo je u januaru 1911. godine. Sada se ovaj prostor koristi za skokove padobranaca i letenje paraglajdera. Danas se na ovom mestu redovno održavaju aeromitinzi sportske i ultralake avijacije.

Foto: Vreme, br. 922 / Istorijski arhiv Srbije - Aerodrom u Jabučkom ritu

Pančevo

Potreba za izgradnjom modernog aerodroma postojala je i ranije, ali su uslovi za to ostvareni tek posle Prvog svetskog rata. Potpisivanjem prve Konvencije o međunarodnom vazdušnom saobraćaju iz 1919. godine, kao i zbog obaveze da se francusko-rumunskoj kompaniji "Franko-Rumen" obezbedi letilište u blizini Beograda, otpočela je priprema terena za izgradnju međunarodnog vazduhoplovnog pristaništa na platou ispod Bežanijske kose. Aerodrom u blizini Pančeva počeo je sa radom 1923. godine, kada je gore pomenuta vazduhoplovna kompanija pokrenula međunarodnu liniju Pariz – Carigrad. Ta linija trebalo je da konkuriše vozu "Orijent ekspres", kao najbržoj saobraćajnoj vezi između Evrope i Bliskog istoka.

Aerodrom je korišćen i za obuku pitomaca vazduhoplovne akademije ratnog vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije. Posle oslobođenja, pančevački aerodrom korišćen je kao "Vazduhoplovno-vojno učilište". Na mestu starog pančevačkog aerodroma danas se nalaze hale fabrike aviona UTVA, kao i travnata pista koja se koristi za probne, sportske i trenažne letove.

 

Međunarodno vazdušno pristanište „Beograd”

Međunarodni aerodrom „Beograd” izgrađen je na livadi koja se zvala Dojno polje, između Bežanijske kose i leve obale Save, oko dva kilometra južno od Zemuna. Kada je počela izgradnja aerodroma, Novi Beograd je bio pusto, močvarno područje. To je bila elipsasta oblast površine od oko 20 kvadratnih kilometara. Iako je, za razliku od okolnih močvara, ovaj deo bio ređe plavljen pri visokim vodostajima Save, njegovi ivični delovi zahtevali su isušivanje i nasipanje. Aerodrom je otvoren za saobraćaj u martu 1927. godine. Vazduhoplovno pristanište u narodu je nazvano Bežanijski aerodrom, a kako je ovaj prostor administrativno pripadao Zemunu, u upotrebi je često bio i naziv Zemunski aerodrom. Od februara 1928. godine sa novog aerodroma poleću i avioni prve domaće avio kompanije "Aeroput".

Foto: Ilustrovani list - Prilog o otvaranju aerodroma na Bežaniji 1927. godine

Aerodrom je raspolagao sa četiri travnate poletno-sletne staze. Letilište Aerodroma "Beograd" sredinom tridesetih godina prošlog veka obuhvatalo je prostor od oko tri miliona kvadratnih metara. S vremenom je teren postao dobro dreniran i zatravljen, što je omogućilo sletanje i najvećih aviona tog vremena. Od samog otvaranja, aerodrom je bio opremljen radio-stanicama za obaveštavanje posada aviona o vremenskim uslovima na rutama leta. Još početkom tridesetih godina, dve ukrštene poletno-sletne staze bile su opremljene svetiljkama za noćne letove, a tokom 1936. godine aerodrom je osposobljen za sletanje po smanjenoj vidljivosti pomoću radio-električnih uređaja.

Izgradnja ovakvog aerodroma, na svega pet kilometara udaljenosti od grada, kao i intenzivan saobraćaj koji se na njemu odvijao imala je veliku stratešku važnost i predstavljala je za Beograd i Srbiju značajan prodor u savremene civilizacijske tokove tadašnje Evrope. Otvaranje međunarodnog vazdušnog pristaništa "Beograd" omogućilo je da se, pored uvođenja domaćih vazdušnih letova, postepeno poveća i saobraćaj stranih aviokompanija preko teritorije tadašnje Jugoslavije, što je beogradsko avio-pristanište učinilo centrom domaćeg vazdušnog transporta.

Mlađi Beograđani i ne slute da su iznad delova današnjih ulica Milutina Milankovića i Omladinskih brigada pre Drugog svetskog rata leteli međunarodni, putnički avioni. Zahvaljujući ovom, za tadašnje uslove vrlo intenzivnom avio-saobraćaju, u Beograd je tokom 1939. i 1940. godine svakodnevno sletalo i iz njega poletalo po 14 savremenih putničkih aviona s nekoliko stotina putnika. Aerodrom "Beograd" bio je jedno od najvećih vazdušnih pristaništa u Evropi, sve do početka Drugog svetskog rata. Važno je napomenuti da su sa tadašnjeg Aerodroma "Beograd", koji su posle rata zvali i "Stari aerodrom", poleteli prvi borbeni avioni braneći nebo nad našom zemljom aprila 1941. godine, u susret nemačkim bombarderima.

Foto: Wikipedia - Aerodrom na Dojnom polju

Razvoj aerodroma i domaćeg vazduhoplovstva naglo je prekinut izbijanjem Drugog svetskog rata. Tokom Drugog svetskog rata, aerodrom su koristili Nemci. Saveznici su tokom proleća i leta 1944. godine izvršili nekoliko bombarderskih napada na aerodromske instalacije. Tada je uništena ili oštećena većina hangara i drugih objekata. Samo nekoliko dana pre oslobođenja Beograda i Zemuna, Nemci su miniranjem potpuno razrušili aerodromske zgrade.

Jedini sačuvani objekat prvobitnog aerodromskog kompleksa je hangar, odnosno radionica za održavanje i popravke aviona. Pored salona i prostora za putnike, pristanišna zgrada je raspolagala odeljenjem za carinu, aerodromskim komesarijatom policije, poštom i telegrafom kao i restoranom sa velikim terasama. U administrativnom delu nalazile su se prostorije uprave vazdušnog pristaništa, društva „Aeroput“, drugih kompanija koje su letele preko Beograda, dok su u zastakljenom prostoru kule bile smeštene meteorološka i radiogoniometrijska stanica.


Foto: Turistička štampa - Aerodrom "Beograd" šezdesetih godina


Aerodrom "Nikola Tesla"

Nakon rata, bilo je potrebno izgraditi novi aerodrom. Za lokaciju novog međunarodnog aerodroma izabran je prostor u blizini Surčina, 18 kilometara zapadno od Beograda. Aerodrom je izgrađen 1962. i iste godine sa njega je poleteo prvi avion. Imao je jednu pistu dužine 3000 metara, rulnu stazu dužine 3350 metara, pristanišnu zgradu za prijem putnika, kontrolni toranj, veliku platformu za opsluživanje letelica i drugu savremenu opremu. Kasnije je izgrađena i nova zgrada za prijem putnika, proširena je platforma za prijem aviona, produžena je pista, a 1997. godine ugrađena je oprema za Kategoriju II i time omogućena upotreba aerodroma po lošijim vremenskim uslovima.

U julu 2005. pušteno je u rad šest najsavremenijih avio-mostova, u maju 2006. otvoren je rekonstruisani međunarodni Terminal 2, a od novembra 2008. Aerodrom "Nikola Tesla" funkcioniše u punom kapacitetu i u uslovima izuzetno smanjene vidljivosti zahvaljujući upotrebi opreme i procedura za CAT IIIb, koja je prvi put u istoriji beogradskog aerodroma upotrebljena 04. januara 2009. godine.

Od svog osnivanja, pa do danas, aerodrom se neprestano razvijao. Danas ima 2000 zaposlenih i ima kapacitet za pet miliona putnika godišnje. Direktni letovi u redovnom i čarter saobraćaju obavljaju se prema 93 destinacije u Evropi, Severnoj Africi, Bliskom i Dalekom istoku i SAD. Beogradski aerodrom, kako izgledom, tako i kvalitetom usluge može da parira svetskim aerodromima s najvišim standardima. Samim tim, jasno je da su na ovaj aerodrom kročile mnoge poznate istorijske ličnosti – glumci, pevači, umetnici i državnici. Iako smo mala zemlja, možemo sa ponosom da istaknemo da:"Pločice aerodromskog terminala pamte oštar korak Fidela Kastra, odlučan hod Dejvida Rokfelera i kuckanje štikli Elizabet Tejlor." (Terminal – magazin aerodroma "Nikola Tesla", broj 2)