Ova parkovski uređena celina stala je u centralni deo groblja, tačnije s desne strane od glavne staze. Aleja zaslužnih građana ujedno je bila i prvo beogradsko groblje sa prostorom za smeštaj urni.

Svoji među svojima: ko se sa kim "druži" na onome svetu

Među prvim pravilima sahranjivanja zaslužnih građana Beograda beše i ono koje je nije dozvoljavalo sahranjivanje članova porodice ili supružnika preminulih – osim ukoliko i oni sami ne zadovoljavaju kriterijume. Tako, primera radi, jedno pored drugog počivaju glumci Radmila i Božidar Savićević, general Kosta Nađ (heroj Španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe i general JNA) i supruga mu Dušanka (major i saborac), te Ivo Andrić i voljena mu Milena Babić-Andrić – kostimografkinja i profesorka Pozorišne akademije i Akademije primenjenih umetnosti, i jedna od prvih žena sahranjenih u Aleji zaslužnih građana. S druge strane, uprkos obostranoj želji da budu zajedno sahranjeni, književnici Meša Selimović i Miloš Crnjanski ostali su nakon smrti rastavljeni od svojih supruga.

No, kako su zaslužni mahom sahranjivani u zajedničkim grobnicama, kraj Selimovića je mesto našao pesnik Skender Kulenović, a pored Crnjanskog književnici Slobodan Marković i Miodrag Bulatović, te slikar Stojan Ćelić. Uprava Novog groblja pritom i dalje vodi računa o tome da se u grobnicama nađu ličnosti iz srodnih branši. Neće se stoga desiti da, primera radi, sportista počiva pored političara ili umetnika, i jedini izbor za koji zaslužni građani ostaju uskraćeni jeste da sami odberu sa kim će deliti grobno mesto. Preostaje im da se za života u svojoj oporuci izjasne ukoliko ne žele biti sahranjeni u Aleji zaslužnih građana, iako se to čini privilegijom koju bi retko ko odbio – da počiva u društvu istaknutih i poštovanih.

Ipak, i takvih slučajeva je bilo (i to ne mali broj), i stoga na ovom mestu nećemo videti imena Stevana Raičkovića, Dobrice Ćosića, naučnika i akademika Pavla Savića i vajarke Ljubice Cuce Sokić. Nedostaju i imena Mire Trailović i Bojana Stupice – reditelja i svojevremeno upravnika Ateljea 212, te glumačkih legendi Velimira Bate Stojkovića, Pavla Vuisića, Miodraga Petrovića Čkalje i Sofije Jovanović. Što se, pak, počivajućih u pojedinačnim grobnicama tiče, među njima su supružnici Andrić – Babić, te tragično stradali premijer Vlade Srbije dr Zoran Đinđić.

Foto: Wikipedia / Pinki

Kada duhovi ispredaju istorijsku baštinu Srbije

Iako ustanovljena sa valjanim razlogom, prvobitna pravila i kriterijumi vremenom su se, najpre usled društveo-političkih promena, menjali i prilagođavali. Jedno od njih odnosilo se na pomenutu zabranu zajedničkog sahranjivanja supružnika. Ova praksa naknadno je ukinuta, i među prvima je ta želja uslišena supruzi pesnika Vaska Pope, Haši.

Od tada pa do danas, u Aleji zaslužnih građana počiva preko 60 bračnih parova. Zanimljivo je pritom pomenuti i podatak koji ukazuje na prilično neravnopravan odnos muškaraca i žena. Od njih u proseku 680, koliko ih je sahranjeno do maja 2016., postotak muškaraca znatno je veći: 85% u odnosu na 15% žena. Potonjih je bilo tek stotinu i dve, od čega polovina nosi titulu zaslužnih građanki, a polovina počiva uz svoje zaslužne supružnike.

Proizvoljniji kriterijumi pak, dozvoljavali su da u Aleji budu sahranjene ličnosti koje za života možda i ne bi ponele titulu zaslužnih i počasnih. Danas bismo ih nazvali kontroverznim ličnostima, najpre stoga što je njihova smrt u javnosti izazvala veću pažnju od njihovog delovanja za života. To su, primera radi, Radovan Stojičić Badža, nekadašnji načelnik resora Javne bezbednosti MUP (ubijen 1997. godine), Boško Buha, pomoćnik načelnika resora Javne bezbednosti MUP (usmrćen 2002.), pevač i kompozitor grupe San Predrag Jovičić Trta, koji je na koncertu davne 1975. godine stradao od strujnog udara…

Svi oni počivaju u društvu državnika, političara, književnika i akademika koji su neosporno zadužili glavni grad. Od pre pet decenija kada je izgrađena, do danas ih je u Aleji sahranjeno preko 700. Kako bi svi dobili – i ubuduće dobijali – svoja zaslužena mesta, Aleja je u 3 navrata do sada zahtevala proširenje. Prvo takvo načinjeno je 1984., godine, a naredna dva u periodima od 2004-2005. i 2011-2012. godine.

Poslednje među njima izrodilo je i lepu ideju: zašto se, u okviru turističkih obilazaka Beograda, ne bi organizovale i posete Alejama Novog groblja? Londonski "Hajgejt" i pariski "Per Lašez", primera radi, to su već uveliko omogućavali poštovaocima slavnih svetskih umetnika, oficira ili filozofa. Aleja zaslužnih građana, uz ostale Aleje Novog groblja, nesumnjivo zavređuje pažnju šire javnosti, prevashodno stoga što je, po rečima Zorana Marinkovića iz JKP Pogrebne usluge, "odraz političkog, kulturnog i ideološkog stanja našeg društva u nekom trenutku".

Od ideje do realizacije nije mnogo prošlo, a interesovanje turista (ovdašnjih, ali i stranih) iz godine u godinu ne jenjava. Besplatne šetnje i tematske posete Alejama Novog groblja organizuju se već devetu godinu zaredom, dok o neospornom značaju ove riznice za grad Beograd najbolje svedoče reči Violete Obradović, istoričara umetnosti u JKP Pogrebne usluge:

"Na spomenicima, skulpturama i reljefima možemo da čitamo duh vremena, da razgraničavamo epohe i rekonstruišemo značajne delove naše istorije. Zato smatramo da je Novo groblje otvoreno svedočanstvo istorije ne samo Beograda, nego i Srbije i, znatnim delom, bivše Jugoslavije."

 

Naslovna fotografija preuzeta je sa Wikipedie, a autor je Zavod za spomenike grada Beograda.