Pre nego što se glas Sofije Nikolić začuo van gradskih kafana, u prestonici (a i šire) institucija kafanske pevačice bila je relativno nepoznata. Daleko su bile od popularnih, ali za nju su govorili da će postati bogata i slavna.

Bilo je to mnogo pre nego što je pesmom osvojila Beograd. Krenula je iz rodnog Tabanovića kraj Šapca, hvatajući zalet na seoskim vašarima. Pre toga je majka Persa, takođe pevačica, otišla od Sofkinog oca. Nikola Vasiljević ostao je sa četvoro gladnih usta.

Sofka je bila najstarija, a po svemu sudeći, i glas je nasledila od majke. Latila se mikrofona želeći da pesmom zaradi svoj dinar i pomogne porodici da se prehrani. Pre nego što se otisnula širom Jugoslavije, zapevala je na vašarima u Pocerini i Mačvi. Već tad se slutilo da bi od ove devojčice jednog dana mogla postati zvezda.

Širom Jugoslavije do velike beogradske scene

Sofija Vasiljević, devojčurak od 11 godina, svoj prvi pravi nastup imala je 1918. godine u Zvorniku. I sama bi govorila da je baš tu počela da peva. Tad su se i od publike počele ređati ozbiljne pohvale. Bilo ih je sve više, a kafanski i restoranski gosti rado su dolazili da čuju devojku tananog glasa i neospornog talenta za muziku.

Nije joj dugo trebalo da nakon Zvornika osvoji i Mostar. Nekada siromašna devojka ulazila je u neki drugačiji svet. Praznih stolova na Sofkinim nastupima gotovo da nije ni bilo, a za njima su, pored šarenolikog sveta, sedeli boemi i bogati trgovci. Kad se u publici našao i Aleksa Šantić, oduševila je pesnika otpevavši mu njegovu "Eminu".

Pričalo se da je velikog Šantića uspela i da rasplače. Sarajevo ju je četiri godine kasnije dočekalo s još većim oduševljenjem. Ali, Sofku su već odavno zavoleli i gradovi širom ondašnje Kraljevine. Prepuni mostarski i sarajevski lokali bili su tek priprema za beogradsku scenu. Radovala se odlasku u prestonicu, toliko da je od ushićenja deo svojih stvari ostavila u Sarajevu. Sofija u Beograd stiže sredinom ’20-tih godina, odlučivši da tu i ostane.

Kako je kraljica Skadarlije osvojila Beograd i svet

Prestonička kafana "Bumskeler" bila je prva koja je 1927. godine ugostila Sofku Vasiljević. Od vranjanskih melodija, do pesama iz pera prestoničkih muzičara, repertoar su potom čuli i ostali skadarlijski lokali. Sofija je bila prvi izvođač pravih narodnih melodija o kojoj se u Beogradu, pa i celoj Jugoslaviji, pričalo na sav glas. Slušale su je sve same poštovane ličnosti prestonice, i često se za stolom viđala u društvu Rake Drainca, Raše Plaovića, Tina Ujevića i Branislava Nušića.

Poznati umetnici, pak, za njenu pesmu nisu žalili svojih honorara. Ipak, do tad je još bilo nečuveno da pevačica u kafani zaradi čak 300 dinara po "tezgi". Pred njene nastupe se više nije moglo naći slobodnog mesta – otud su je i neformalno prozvali kraljicom Skadarlije.

Kao pratnja joj se tih godina pridružuje primaš Paja Nikolić, šef velikog orkestra i budući joj suprug. Osim u kafanama, Sofkin glas se uskoro začuo i na nosačima zvuka. Sa 19 godina je snimila svoju prvu ploču, mada su hitovi beogradskoj i jugoslovenskoj publici već odavno bili poznati: "Kad bi znala, dilber Stano", "Čuješ, seko", "Zone, mori zone", "Cojle, Manojle" "Kolika je Jahorina planina"...

Izdanje je zapratila i prestižna nagrada "Zlatna potkovica". To beše prvi put da su se pesme ovdašnje "kraljice narodne muzike" našle na gramofonskoj ploči. A dve godine nakon što je prvi put zapevala Beograđanima, Sofkin glas je decembra 1929. godine, premijerno iz kafane "Kragujevac", pustio i Radio Beograd.

Prva pevačica čiji su se nastupi prenosili u radijskom etru nizala je i koncerte van prestonice. Dobro su se pamtili oni u Leskovcu i Novom Sadu. U "Kur salonu" u Banji Koviljači, zapevala je pred jugoslovenskom kraljevskom elitom i visokim evropskim zvaničnicima. Već tad su i granice Kraljevine Jugoslavije za nju bile premale. Zaputila se u Evropu i zapevala u tamošnjim poznatim kulturnim centrima: u Beču, Budimpešti, Sofiji, Pragu, Berlinu i Parizu. U francuskoj prestonici potom je snimila drugu ploču. S početka ’30-tih godina, Sofka Nikolić u Evropi postaje jedan od najangažovanijih izvođača, a pojedine bi hitove zaređala i nekoliko puta za veče. Ređalo se sve više nagrada i priznanja, i Sofku je sada slušalo više od pola Starog kontinenta.

Foto: Digitalna Narodna biblioteka Srbije / "Vreme", 1932., screenshot

Nezabeleženi tiraži i budne oči paparaca: kako je izgledalo biti popularna zvezda u Kraljevini

Osim neosporne popularnosti, karijeru Sofke Nikolić obeležilo je još oborenih rekorda. Kao prva kraljica predratne narodne muzike, uspela je da snimi 55 ploča za samo 17 meseci.

U to vreme su najviše publike (pa i najviše novca) imale pevačice u operi. Kafanske pevačice ipak nisu bile na tom nivou, sve dok Sofki nije pošlo za rukom da proslavi kafanske melodije. Nakon jednog novosadskog nastupa, štampa je te 1933. godine pisala kako je "unela zavist i nemir čak i kod mnogih gostioničara. Niko ne može da oprosti Sofki i njenoj pesmi, jer svi gosti idu tamo gde ona peva".

Po nezapamćenom tiražu prodatih ploča, Sofka se našla odmah iza italijanskog tenora Enrika Karuza. Pored beogradske, jugoslovenske i evropske elite, za nju je čula, ali je i neobično zavolela, poznata afroamerička plesačica Džozefin Bejker. Ona je Beograd posetila u tri navrata, nalazeći vremena i za druženje sa Sofkom.

Uz takvu reputaciju, Sofka je živela život na visokoj nozi. Štampa ju je pratila na svakom koraku, iscrpno izveštavajući o nastupima i turnejama, takmičenjima, suparništvima sa umetnicama iz muzičkih voda – i, naravno, detaljima iz privatnog života. Znalo se i da je živela u Krunskoj ulici – u vili gde su kućne pomoćnice, osim uobičajenih dužnosti, malo-malo rasterivale nasrtljive obožavaoce.

Sofka je pored toga pomno pratila i modu. Volela je da po nove haljine otputuje do Pariza. Još više je bila posvećena planiranju turneja, ali se spremno pridruživala i humanitarnim akcijama. Dok se velikodušno trudila da pomogne kome god je to bilo potrebno, uskoro će i njena životna priča dobiti sasvim drugačiji tok.

Dan kada je kraljica pesme zanemela

Na izmaku ’30-tih godina prošlog veka, Sofka je bila na vrhuncu slave. U tom periodu umire joj verni životni i muzički saputnik Paja Nikolić. Ipak, događaj koji će joj iz korena promeniti život bila je smrt šesnaestogodišnje kćerke jedinice.

Sofka je imala 33 godine kada je Mariola izgubila bitku sa tuberkulozom. Duboko potresena, povlači se iz javnog života. Iz Beograda se seli u Bijeljinu, i od tada je pevala veoma retko – isključivo na radijskim ili zvaničnim orkestarskim snimanjima.

Ponovo se vraća u Beograd tek nakon ’50-tih godina prošlog veka. Drugi dolazak u prestonicu bio je mnogo drugačiji od prvog: to više nije bila ona ista Sofka, uvek spremna da zapeva i glasom osvoji boeme. Porodična tragedija na njoj je ostavila dubokog traga.

Jugoslovenska publika ponovo ju je videla 1968. godine. O Sofki je tada snimljen dokumentarni film, nakon čega se vratila skromnom životu na relaciji Beograd-Bijeljina. Pozne godine dočekala je u Banji Koviljači. Umrla je 1982. godine, i sahranjena je pored kćerke u Bijeljini. Glas devojke koja je osvajala jugoslovene sačuvale su stare gramofonske ploče, a na njeno ime danas podeća i jedan bijeljinski sokak.