„Brisanje“ turskih tragova započelo je kada su Beograd 1717. godine zauzeli Austrijanci. Ipak, moralo je između osvajača i osvojenih biti i kompromisa: iako je većina kuća i džamija porušena u ime rekonstrukcije, „Knez“ je početkom 18. veka postao granica koja je sa zapadne delila gornju varoš na srpsku, a sa istočne strane na nemačku.

U novo ruho je, pak, odevena kada su Austrougari duž ulice počeli da podižu nove zgrade. Granice su ponovo povučene po odlasku austrijske vojske, pa je Knez Mihailova sada delila grad na srpsku i tursku stranu. Tek docnije su naslednika dobili i nekadašnji turski vrtovi – sredinom 19. veka se u gornjem delu napravilo mesta za baštu kralja Aleksandra.

Ipak, ulice u pravom smislu ni tada još nije bilo. Tek kada su Turci 1867. godine najzad napustili Beograd, stvar je u svoje ruke uzeo inženjer Emilijan Josimović.

Prvi srpski urbanista, pritom i profesor beogradskog Liceja i Velike škole, iste godine je prionuo na izradu prvog regulacionog plana. Uzore je našao u zapadnjačkoj arhitekturi, a njegov projekat, osim (buduće) Knez Mihailove, podrazumevao je preuređenja čitave prestonice.

Ovih nepunih 800 metara beše i najkraća prečica između varoši i beogradske tvrđave. Mada je i Osmanlijama već predstavljala važnu trgovačku zonu, plan inženjera Josimovića označio je još veći urbanistički skok: u ulici do Kalemegdana tada su se skućili najuticajniji beogradski političari i trgovci.


Foto: Mllena Arsenić

Vladari, biblioteke, zadužbine i česme: ko su junaci i junakinje najpoznatije prestoničke ulice?

Otmene građanske kuće, većinom sazidane u drugoj polovini 19. veka, u najvećoj su meri preoblikovale lice Knez Mihailove. Nedostajala je, međutim, još jedna sitnica – ulica je još uvek bila bez imena. Ovaj zadatak pripao je tadašnjoj Upravi grada, koja po tom pitanju nije imala mnogo dileme. 1870. godine, ulica je postala imenjakinja prvog čoveka Srbije.

Mihailo Obrenović, koji je nekoliko godina pre toga osvojio ključeve grada, dobio je nakon toga i spomenik u svoju čast. Zajahavši svog Vranca, bronzani knjaz se nadomak svoje ulice „parkirao“ na platou Trga republike. Cela ulica je trasirana do 1880. godine, a neka od najpoznatijih zdanja nadživela su i 19. i 20. vek.

Pored Zadužbine Nikole Spasića koju je „srpski Nobel“ podigao 1889. godine, diči se još starija zgrada Biblioteke grada Beograda. U isprva luksuzni hotel izgrađen 1869., knjige su se uselile 1931. godine. Građanskim kućama parirala je i impresivna palata SANU, koja je igrom slučaja mogla imati i drugačiju sudbinu – umalo je, umesto naučne institucije, postala tržni centar.

Ipak, jedna stanovnica bezmalo je nadživela sve ostale. Prvi put se u „Knezu“ nastanila u 15. veku i odolela nadolazećim smenama istočnih i zapadnih trendova. Za tako nešto je Delijskoj česmi trebalo tri uskrsnuća, a „Knezu“ je ostavila i podsetnik na orijentalni duh grada.

Svi putevi vode do „Kneza“

U međuvremenu, pored zgrada su, osim pešaka, zagospodarili i automobili. U „Knezu“ su se od polovine ’30-ih gužvali narednih nekoliko decenija, sve dok nije pala oduka da se proteraju iz ulice.

Osim autobusa  i automobila, imala je i Knez Mihailova svoje „točkove“. Pokretali su i „vozili“ društvo, ekonomiju, kulturu i trgovinu, sve što je jednu ulicu moglo učiniti gradskom žilom kucavicom. Zvanično, „Knez“ je šetačima vraćen 1987. godine, kada je zaslugom beogradskog urbaniste Branislava Jovina dobio današnji izgled.

Za to vreme, osim vekova i raznih kultura spajao je i ljude. Ovde su se sastajali svi Beograđani, ali i stranci koji po pravilu ne propuštaju štrapac ovom rutom do Kalemegdana. Knez Mihailovoj je pritom dodeljena i zaštita zakona, kao jednoj od najznačajnijih i najstarijih urbanih celina. Vremenom je dobila i jedinstveni ukras: umetnike svih fela koji su je obojili zvucima i slikama, čineći je tako još raznobojnijom. A danas se u njoj sastaje i „novo“ i „staro“ – urbani duh prestonice koji uz neprocenjive tekovine kulture pripoveda priču dugu vekovima.